به همراه داشته باشد؛136 ، چنانکه در باره محبت بین زوجین واژه « مودت» به کار برده شده است: «وجَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّهً ورَحمَهً»137 ؛ زیرا این دوستی با الفت و احسان آنان با یکدیگر همراه است. خداوند نیز خود را « ودود» (دوست دارنده ) معرفی کرده است: «اِنَّ رَبّى رَحیمٌ وَدود»138 چون محبت خداوند با نعمت، احسان و بخشش همراه است.
در مورد قربی نیز در این آیه، میتوان گفت: فیومى در مصباح «قُرْب»، «قَرابت»، «قُرْبَتْ» و «قُرْبى» را مصدر «قَرُبَ» دانسته و مىگوید: قُرْب در مورد مکان گفته مىشود و قربت در مورد منزلت و قُربى و قرابت در مورد رحم و خویشاوند به کار مىرود.139
مرحوم کلینى «ره» نیز در کافى با سند صحیح از عبدالله بن عجلان نقل مىکند که امام باقر (علیه السلام) درباره «قل لا اسئلکم علیه اجراً الاالموده فى القربى» فرمود: مقصود از القربى، ائمه علیهم السلام هستند. 140
همچنین کلینى «ره» با سند صحیح از اسماعیل بن عبدالخالق نقل مىکند که امام صادق(علیه السلام) از «ابى جعفر احول» که از بصره آمده بود پرسید: اهل بصره در باره آیه «قل لا اسئلکم علیه اجراً الاالموده فى القربى» چه مىگویند؟ گفت: جانم به فدایت! مىگویند این آیه در باره خویشاوندان رسول خدا صلی الله علیه و آله است. امام صادق(علیه السلام) فرمود: دروغ مىگویند! «همانا این آیه تنها در باره ما نازل شده است، در باره اهل بیت علیهم السلام، در باره على و فاطمه و حسن و حسین که اصحاب کسا هستند.141
از سعید بن جبیر از عامر نیز چنین نقل شده است که: لما نزلت قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبى قالوا:یا رسول اللَّه! من قرابتک؟ من هؤلاء الذین وجبت علینا مودتهم؟ قال:على و فاطمه و ابناهما (علیهم السلام) و قالها ثلاثا:”
هنگامىکه آیه” قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبى” نازل شد اصحاب عرض کردند اى رسول خدا! خویشاوندان تو که مودت آنها بر ما واجب است کیانند؟ فرمود: على و فاطمه و دو فرزند آن دو، این سخن را سه بار تکرار فرمود.142
در نتیجه: با توجه به معناى لغوى «مودت و قربى» و روایاتى که دراین باره نقل شد، روشن شد که مقصود از «مودت فىالقربى»، دوستى خویشاوندان پیامبر؛ یعنى حضرت على، فاطمه، حسن و حسین و دیگر امامان معصومعلیهم السلام است.143
همچنین روایاتی از این قبیل از شیعه و سنی بسیار است که همه بیانکننده این است که منظور از قربی، اهل بیت میباشند و مَوَدَّهَ فِی الْقُرْبى یعنی محبت و دوستی اهل بیت علیهم السلام باید به گونهای باشد که دارای اثر عملی و ظاهری باشد و بروز بیرونی داشته باشد.
بنابراین برپایی مراسم بزرگداشت برای اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله)، و ذوی القربی و یادبود ایشان در مناسبتهای خاص از جمله ایام ولادت یا شهادت و وفات به این دلیل که بروز بیرونی محبت نسبت به ایشان است و در مسیر عمل به این سخن پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) میباشد، واجب و لازم است. اصولا یاد ائمه اطهار علیهم السلام غذای روح و قلب مؤمن است و ولایت و محبت آنها سبب زنده ماندن دلها میباشد و هر کس طالب زنده دلی است، باید امرِ ولایت ایشان را در قلب خود زنده نگه دارد. در نتیجه به دلیل اینکه برای هدایت و سعادت، راهی جز عمل به احادیث ائمه علیهم السلام وجود ندارد و این مجالس ، وسیلهای برای یادآوری احادیث این بزرگواران میباشد، برپایی این مجالس از ضروریات دین به حساب میآید.
2-2-2- برپایی مجالس مذهبی از دیدگاه روایات
خاندان پاک پیامبر صلی الله علیه و آله که محور عواطف و محبتهای زلال و خدائی شیعیانشان هستند در ادامهی سیر بیامان آنها به سوی مقام قرب به آنان سفارش میکنند که گرد هم، جمع شوند و نام خدا را به زبان آورند، یعنی محافل انس تشکیل دهند و با بهرهگیری از دستورهای عملی پیشوایان معصومشان سلام الله علیهم اجمعین و نه با استفاده از بافتههای شیطانی و گمراهکننده که نظایر آن بیشمار است، حلقه ذکر تشکیل دهند و از فضائل و مناقب این نامهای راستین خدا – ائمه هدی علیهم السلام – بهره برگیرند. در این رابطه به روایات زیر توجه کنید:
1 – قال رسول الله صلی الله علیه و آله: بادروا الی ریاض الجنه. قیل: یا رسولالله و ما ریاضالجنه؟ قال: حلق الذکر.144
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: به جانب باغهای بهشت بشتابید. عرض شد: ای رسول خدا! باغهای بهشت کدامند؟ فرمود: حلقههای ذکر؛ حلقههایى که براى ذکر تشکیل مىشود.
2- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله :إِذَا وَجَدْتُمْ رِیَاضَ الْجَنَّهِ فَارْتَعُوا فِیهَا قَالُوا وَ مَا رِیَاضُ الْجَنَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَجَالِسُ الذِّکْرِ
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله: زمانیکه باغهای بهشت را یافتید از ثمرات آن بهره گیرید، گفتند: ای رسول خدا! باغهای بهشت کدامند؟ فرمودند: مجالس ذکر145
3- وَ مَا رِیَاضُ الْجَنَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَجَالِسُ الذِّکْرِ وَ قَالَ مَا جَلَسَ قَوْمٌ یَذْکُرُونَ اللَّهَ إِلَّا نَادَى بِهِمْ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ قُومُوا فَقَدْ بُدِّلَتْ سَیِّئَاتُکُمْ حَسَنَاتٍ وَ غُفِرَ لَکُمْ جَمِیعاً وَ مَا قَعَدَ عِدَّهٌ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ یَذْکُرُونَ اللَّهَ- إِلَّا قَعَدَ مَعَهُمْ عِدَّهٌ مِنَ الْمَلَائِکَهِ وَ قَالَ مَا جَلَسَ قَوْمٌ یَذْکُرُونَ اللَّهَ إِلَّا
حَفَّتْهُمُ الْمَلَائِکَهُ وَ غَشَتْهُمُ الرَّحْمَهُ وَ تَنَزَّلَتْ عَلَیْهِمُ السَّکِینَهُ وَ …
باغهای بهشت کدامند یا رسول الله؟ فرمودند مجالس ذکر و فرمودند هیچ گروهى به ذکر خدا ننشیند جز آن که منادیى از آسمان ندا دهد: برخیزید که گناهانتان به نیکى تبدیل یافت و همه شما آمرزیده شدید. و گروهى از اهل زمین به ذکر خدا ننشینند جز آنکه گروهى از فرشتگان نیز با آنان همنشین شوند و فرمودند هیچ گروهى به ذکر خدا ننشیند جز آنکه ملائکه آنان را دربر میگیرند و آنان را غرق رحمت میکنند و بر آنان آرامش نازل میکنند و..146
4- وَ رُوِیَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَرَجَ عَلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ ارْتَعُوا فِی رِیَاضِ الْجَنَّهِ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا رِیَاضُ الْجَنَّهِ قَالَ مَجَالِسُ الذِّکْرِ اغْدُوا وَ رُوحُوا وَ اذْکُرُوا وَ مَنْ کَانَ یُحِبُّ أَنْ یَعْلَمَ مَنْزِلَتَهُ عِنْدَ اللَّهِ فَلْیَنْظُرْ کَیْفَ مَنْزِلَهُ اللَّهِ عِنْدَهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یُنْزِلُ الْعَبْدَ حَیْثُ أَنْزَلَ الْعَبْدُ اللَّهَ مِنْ نَفْسِهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ خَیْرَ أَعْمَالِکُمْ عِنْدَ مَلِیکِکُمْ وَ أَزْکَاهَا وَ أَرْفَعَهَا فِی دَرَجَاتِکُمْ وَ خَیْرَ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ ذِکْرُ اللَّهِ تَعَالَى فَإِنَّهُ تَعَالَى أَخْبَرَ عَنْ نَفْسِهِ فَقَالَ أَنَا جَلِیسُ مَنْ ذَکَرَنِی وَ قَالَ سُبْحَانَهُ فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ یَعْنِی اذْکُرُونِی بِالطَّاعَهِ وَ الْعِبَادَهِ أَذْکُرْکُمْ بِالنِّعَمِ وَ الْإِحْسَانِ وَ الرَّحْمَهِ وَ الرِّضْوَانِ.147
وروایت شده است که پیامبر صلی الله علیه و آله بر اصحابش وارد شد پس فرمودند: در باغهاى بهشت گردش کنید. گفتند: اى رسولخدا، باغ هاى بهشت کدام است؟ فرمودند: مجالس ذکر، صبح و شام در آن شرکت کنید و یاد خدا نمایید. هر کس دوست دارد مقام و منزلت خود را در نزد خدا بداند، بنگرد مقام و منزلت خدا در نزد او چگونه است ، چه خداوند، بنده را آن منزلت دهد که بنده خدا را همان منزلت در نزد خود داده است، بدانید که بهترین اعمال شما در نزد خداوندگارتان و پاکیزه ترین آن و آن که درجات شما را از همه بالاتر برد و نیز بهترین چیزىکه خورشید بر آن تابیده است ، ذکر خداى سبحان است ، چه خداوند از خودش خبر داده و فرموده : “من همنشین آنم که مرا یاد کند” و فرموده: پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم به نعمت خود. مرا با فرمانبرى و عبادت یاد کنید تا شما را با نعمت و احسان و رحمت و خوشنودى یاد کنم.
5- عن الصادق (علیه السلام) قال: ما اجتمع قوم فی مجلس لم یذکروا الله و لم یذکرونا الا کان ذلک المجلس حسره علیهم یوم القیامه.148
امامصادق علیه السلام فرمودند: اگر مردمی در مجلسی جمع شوند و یاد خدا و یاد ما نباشند آن مجلس برایشان در روز قیامت موجب حسرت خواهد شد.
امام محمدباقرعلیه السلام فرمودند: همانا یاد ما از [مصادیق] یاد خداوند است و یاد دشمنان از [مصادیق] یاد شیطان میباشد.149
6- الامامُ الرِّضا علیه السلام : «رَحِمَ اللّهُ عَبْدا اَحْیا أمْرَنا،»[قال الرّاوی:] فَقُلْتُ لَهُ: «فَکَیفَ یحْیی أمْرَکُمْ؟» قالَ: «یتَعَلَّمُ عُلُومَنا و یعَلِّمُها النّاسَ، فَإِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعُونا.»150
امام رضا علیه السلام : خدا رحمت کند کسی که امر ما اهل بیت را احیاء میکند، راوی میگوید به ایشان گفتم: چگونه امر شما را احیاء کنم؟ فرمودند: باید شما علوم ما را یاد بگیرید وبه مردم یاد بدهید، اگر مردم محاسن کلام ما را یاد بگیرند قطعا از ما تبعیت میکنند.
7- حضرت امامرضاعلیه السلام است فرمودند: هر کس در مجلسی بنشیند که امرِ ما در آن زنده میگردد، روزی که دلها میمیرند دل او نخواهد مرد.151
8- عن ابی عبدالله علیه السلام أنه قال للفُضیلُ تَجلِسونَ وَ تُحَدِثُونَ؟ فقال نعم فقال اِنَّ تِلکَ المَجالِسَ اُحِبَّها. فَاَحیوُا اَمرَنا فَرَحِمَ اللهَ مَن اَحیا اَمرَنا.152
امام صادق علیه السلام به فضیل فرمود: آیا با هم مینشینید و روایات ما را بیان میکنید؟ عرضه داشت: آری فرمود: این جلسهها را دوست دارم؛ امر ما را زنده نگه دارید؛ خداوند رحمت کند کسیکه امر ما را احیا میکند.
9- روی الحسن بن ابی الحسن الدیلمی عن النبی صلی الله علیه و آله ان الملائکه یمرون علی حلق الذکر فیقومون علی روسهم و یبکون لبکائهم و یومنون علی دعائهم فاذا صعدوا الی السماء یقول الله تعالی: یا ملائکتی این کنتم؟ و هو اعلم. فیقولون: یا ربنا انا حضرنا مجلسا من مجالس الذکر فراینا اقواما یسبحونک و یمجدونک و یقدسونک و یخافون نارک. فیقول الله سبحانه: یا ملائکتی ازووها عنهم و اشهدکم انی قد غفرت لهم و امنتهم مما یخافون. فیقولون: ربنا ان فیهم فلانا و انه لم یذکرک. فیقول الله تعالی: قد غفرت له بمجالسته لهم فان الذاکرین من لا یشقی بهم جلیسهم.153
حسن بن ابی الحسن دیلمی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل میکند که آن حضرت فرمودند: فرشتگان بر حلقههای ذکر میگذرند، پس بر سر آنان ایستاده، بر گریه آنان میگریند و برای دعاهایشان آمین میگویند و هنگامیکه به آسمان صعود میکنند خداوند متعال فرماید ای ملائکه من کجا بودید؟ در حالیکه خداوند داناتر به کار آنهاست. پس میگویند: پروردگارا!
ما در مجلسی از مجالس ذکر حاضر شده و اقوامی را دیدیم که تو را تسبیح و تمجید و تقدیس می
کردند و از آتش تو میترسیدند. پس خداوند میفرماید: ای فرشتگان من! آتش را از آنان دور کنید و من شما را شاهد میگیرم که آنان را بخشیدم و از آنچه میترسیدند در امن قرار دادم. پس میگویند: پروردگارا! در میان آنان کسی است که به یاد تو نیست. خداوند میفرماید: او را نیز به خاطر همنشینی با آنان بخشیدم، زیرا همنشین ذاکران به شقاوت نمیرود.
10- قال الصّادق علیه السّلام :على کلّ جزء من اجزائک زکاه واجبه للَّه تعالى … زکاه الرّجل، السّعی فی حقوق اللَّه تعالى، من زیاره الصّالحین، و مجالس الذّکر، و إصلاح النّاس، و صله الرّحم، و الجهاد، و ما فیه صلاح قلبک و سلامه دینک …154
امام صادق علیه السلام فرمودند: بر هر جزئى از اجزاى بدن تو دادن زکاتى در راه خداى بزرگ واجب است ……زکات پا، کوشش در انجام دادن حقوق خداى متعال است، یعنى رفتن به دیدن صالحان، و حضور در مجالس ذکر، و کوشش در اصلاح امور مردمان، و صله رحم، و جهاد، و هر چه صلاح قلب و سلامت دین تو در آن باشد.
پیشوایان ما تشویق زیادی