باکتریهای بیماریزای انسانی همچون، Staphylococcus aureus،Streptococcus agalactiae و Entrococcus faecalis با مقادیر 256، 192 و 200µg/ml نشان دادند. در نتیجه ختمی خبازی میتواند به عنوان یک داروی ضدعفونیکننده، یا یک عامل شیمی درمانی به شمار رود (رضوی و همکاران42، 2010).
2ـ2ـ3 کاربرد ختمی خبازی در کشاورزی:
در پژوهشی تراکمهای مختلف برای تعیین بیشترین عملکرد گیاه دارویی پنیرک مورد بررسی قرار گرفت. قوه نامیه بذور تعیین، بذرها در گلدان کشت و پس از رشد به زمین اصلی در قالب طرح بلوکهای کاملا تصادفی طی 3 تیمار منتقل شدند. نتایج نشان داد که تراکم بر تعداد ساقه جانبی، تعداد برگ و عملکرد گل در سطح 5% معنیدار بود و بر ارتفاع گیاه و سطح برگ اثر معنیدار نداشت (شوشتری و همکاران، 1389).
بررسی حاضر به منظور مطالعه اثر دگرآسیبی عصاره متانولی برگ اکالیپتوس43 بر روی رشد و جوانهزنی دو گونه علفهرز به نامهای چاودارکوهی44 و پنیرک در قالب طرح به طور کامل تصادفی با سه تکرار و در شش سطح (0، 5/1، 3، 6، 9 و 18 گرم بر لیتر) و به صورت دو آزمایش به طور کامل جدا انجام شد، مقایسه میانگینها نیز با آزمون دانکن در سطح 05/0 بود. نتایج حاصل نشان داد که عصاره متانولی برگ اکالیپتوس بر هر دو گونه اثر بازدارندگی دارد، ولی بر پنیرک اثر بیشتری دارد. صفات اندازهگیری شده در این بررسی صفتهای جوانهزنی شامل درصد جوانهزنی، سرعت جوانهزنی، شاخص جوانهزنی، شاخص بنیه بذر، طول ساقهچه، طول ریشهچه، وزن خشک و تر آنها بود. در هر دو گونه بیشترین مقادیر مربوط به شاهد و کمترین مقادیر نیز مربوط به تیمار 18 گرم بر لیتر بود. در پنیرک نتایج تیمارهای 5/1 و 3 گرم بر لیتر تفاوت فاحشی با یکدیگر و با شاهد نشان نداد، ولی تیمار 18 گرم بر لیتر اثر معنیداری بر نمونهها داشت، به طوری که با شاهد تفاوت زیادی نشان دادند. در چاودارکوهی نیز تیمار 5/1 گرم بر لیتر اثر کمتری بر نمونهها داشت، ولی تیمار 18 گرم بر لیتر بیشترین اثر را گذاشته به طوری که با شاهد تفاوت معنیداری داشت (حیدری، 1389).
آللوپاتی شامل هرگونه اثر مضر یا مفید به صورت مستقیم یا غیرمستقیم است، که توسط یک گیاه روی گیاهی دیگر از طریق تولید ترکیبات شیمیایی صورت میگیرد، که این مواد آللوشیمیایی دارای قابلیت آللوپاتیکی در تمام گیاهان هستند و در بیشتر بافتها از جمله برگها، ساقهها، گلها، ریشهها، بذرها و جوانهها وجود دارند، همچنین دارای اثرات متفاوتی بر رشد و نمو و عملکرد بسیاری از گیاهان میباشد. در راستای بررسی اثر آللوپاتی عصاره کورم زعفران، آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی در پنج تکرار بر روی بذرهای پنیرک انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل غلظتهای 0، 15، 25، 35 و 50 درصد بودند. بعد از گذشت 14 روز طول ساقهچه و ریشهچه، وزن تر و خشک اندازهگیری شدند و دادههای بدست آمده با استفاده از نرمافزار اسپیاساس45 آنالیز شدند. درصد و سرعت جوانهزنی نیز محاسبه شدند. در نهایت، مشاهده شد که با افزایش درصد غلظت عصاره، درصد و سرعت جوانهزنی، طول ریشهچه، طول ساقهچه، وزن تر و خشک کاهش یافتند (ایزادپناه، 1388).
تحقیقی جهت بررسی تاثیر دگرآسیبی عصاره آفتابگردان بر جوانهزنی و فعالیت آنزیم کاتالاز46 در کلزا، خردل وحشی و پنیرک به صورت فاکتوریل بر مبنای طرح بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد. عوامل مورد بررسی عبارت از شامل غلظت عصاره بقایای آفتابگردان (0، 20، 40 و 60 درصد حجمی) و گیاهان مورد مطالعه در سه سطح (کلزا، پنیرک و خردل وحشی) بودند. نتایج نشان دادند که افزایش غلظت عصاره آفتابگردان سبب کاهش درصد جوانهزنی بذر در خردل وحشی و کلزا شد، اما تاثیری بر این صفت در پنیرک نداشت. عصاره آفتابگردان سبب کاهش معنیدار وزن گیاهچه، طول ساقهچه و ریشهچه در کلزا و خردل وحشی شد که این کاهش در خردل وحشی شدیدتر بود. همچنین عصاره آفتابگردان سبب کاهش معنیدار فعالیت آنزیم کاتالاز در خردل وحشی شد (فرهودی، 1389).
به منظور ارزیابی تاثیر پرایمینگ چند نوع نمک در مدت زمانهای مختلف پژوهشی در آزمایشگاه دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد مشهد انجام شد. عامل نمک در 4 سطح (کلریدسدیم، کلریدپتاسیم، نیترات پتاسیم و نیترات کلسیم) به همراه هیدروپرایم و مدت زمان (4، 8 و 12 ساعت) با شاهد تیمارهای آزمایشی را تشکیل دادند. نتایج تجزیه واریانس مشاهدات اختلاف معنیداری بین نمکهای مختلف از لحاظ تمامی صفات به جز وزن خشک گیاهچه نشان داد و مدت زمان اعمال تیمار بر روی صفات درصد جوانهزنی و قدرت جوانهزنی اثر معنیداری نداشت و همچنین برهمکنش نوع نمک در مدت زمان اعمال تیمار در تمامی صفات به جزء سرعت جوانهزنی و وزن خشک گیاهچه اثر معنیداری داشت. نتایج نشان داد که با افزایش طول ریشهچه و طول ساقهچه در اثر پرایمینگ میتوان قدرت جوانهزنی را بهبود بخشید و از این مورد میتوان در افزایش تحمل گیاه به شرایط نامساعد محیطی و استقرار بهتر و افزایش سطح سبز و یکنواختی سبز شدن ختمی خبازی استفاده نمود )قدیری و همکاران47، 1390).
2ـ3 تاثیر تنش خشکی بر رشد گیاهان:
یکی از مهمترین مشکلات مناطق خشک و نیمهخشک، وجود تنشهای غیرزنده محیطی، بویژه تنشهای خشکی و شوری میباشد که بر روی رشد و نمو گیاهان تاثیر منفی دارند. تنش خشکی زمانی در گیاه حادث میشود که میزان آب دریافتی گیاه کمتر از تلفات آن باشد. تنش شوری نیز علاوه بر سمیت آن برای گیاه، باعث ایجاد تنش خشکی
در گیاه میشود. خشکی به عنوان یکی از پدیدههای طبیعی در جهان بهویژه در ایران تاثیر غیرقابل انکاری بر روند تولیدات گیاهی بخصوص در همان مراحل اولیه تولید یعنی جوانهزنی و سبز شدن میگذارد. در بین روشهای کاهش اثرات خشکی، پرایمینگ بذر یکی از سادهترین و کم هزینهترین روشها میباشد (عباسزاده و همکاران، 1390).
در پژوهشی تاثیر سطوح مختلف تنش خشکی و شوری بر روی جوانهزنی بذور آویشن48 بررسی شد. آویشن بعنوان گیاه دارویی چندساله و متعلق به تیره نعناع لابیاسه49 میباشد. این تحقیق به صورت دو آزمایش جداگانه، در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شد. بذور هم اندازه و دارای قوه نامیه بالا انتخاب و بعد از ضدعفونی کشت شدند. هر واحد آزمایشی شامل یک عدد پتریدیش به قطر 10 سانتیمتر بود. در هر واحد آزمایشی 30 عدد بذر قرار داده شد و سپس از هر محلول تیمار 6 میلیلیتر به آن اضافه گردید. هر 24 ساعت از بذور جوانهزده یادداشتبرداری به عمل آمد و پس از اتمام جوانهزنی میانگین طول ساقهچه و ریشهچه اندازهگیری شد. با توجه به نتایج بدست آمده از این آزمایش، تنش خشکی به طور معنیداری درصد جوانهزنی را کاهش داد، ولی تنش شوری تاثیر معنیداری روی درصد جوانهزنی نداشت. نتایج بدست آمده از این آزمایش نشان داد که طول ساقهچه و ریشهچه با افزایش سطوح مختلف تنش خشکی و شوری کاهش یافت (آل ابراهیم و همکاران، 1384). در مطالعهای به بررسی اثر اسموپرایمینگ بر جوانهزنی بذور مریمگلی یکساله تحت تنش خشکی پرداخته شد. بدین منظور از آزمایش فاکتوریل با طرح پایه کاملا تصادفی با چهار تکرار استفاده شد. فاکتور اول پرایمینگ بذر با نیترات پتاسیم50 و کلسیمکلرید51 با غلظت 5/0- مگاپاسکال به مدت 6 ساعت و بدون پرایم به عنوان شاهد و فاکتور دوم تنش خشکی (PEG) در پنج سطح (0، 3/0-، 6/0-، 9/0- و 1/2- مگاپاسکال) بود. در این آزمایش صفاتی از قبیل درصد جوانهزنی، بنیه بذر، سرعت جوانهزنی، طول ساقهچه و ریشهچه مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که پرایمینگ بذر بطور معنیداری باعث بهبود پارامترهای اندازهگیری شده در سطوح مختلف خشکی گردید. نیترات پتاسیم در مقایسه با کلریدکلسیم و شاهد توانست اثرات سوء ناشی از خشکی را بر صفات اندازهگیری شده بطور محسوس کاهش دهد (شفیعزاده و همکاران، 1390).
در پژوهشی اثر تنش خشکی ناشی از پلیاتیلنگلیکول52 بر درصد و سرعت جوانهزنی، طول ریشهچه و ساقهچه در 4 رقم اصلاح شده بابونه آلمانی، به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با دو فاکتور و سه تکرار اجرا گردید. فاکتور اول شامل سطوح مختلف تنش خشکی (صفر، 1-، 2-، 3-، 4-، 5-، 6-، 8-، 10- و 12- بار) به دست آمده از پلیاتیلنگلایکول که پتانسیل صفر بار به عنوان شاهد در نظر گرفته شد، فاکتور دوم شامل 4 رقم اصلاح شده بابونه آلمانی: بونا، جرمانیا، گورال و لوتئا بود. نتایج تجزیه واریانس بیانگر اثر معنیدار سطوح مختلف تنش خشکی و نوع رقم بر مؤلفههای جوانهزنی بود و همچنین اثر متقابل خشکی و رقم نیز بر خصوصیات مورد بررسی معنیدار گردید. نتایج نشان داد که با افزایش تنش خشکی، هر یک از صفات اندازهگیری شده کاهش معنیداری یافتند به طوری که در پتانسیلهای 4 و 6- بار درصد جوانهزنی به 48 و 16 درصد و سرعت جوانهزنی به 7/5 و 8/1 بذر در روز کاهش یافت و در پتانسیلهای 8-، 10- و 12- جوانهزنی به صفر رسید. طول ساقهچه نیز نسبت به طول ریشهچه کاهش بیشتری در مقابل تنش خشکی نشان داد. ارقام مختلف بابونه به دلیل تفاوتهای ژنتیکی نسبت به تنش خشکی عکسالعمل متفاوتی نشان دادند، به طوری که ارقام لوتئا و بونا در بین ارقام مورد مطالعه بیشترین تحمل به خشکی را در مرحله جوانهزنی نشان دادند (عبادی و همکاران، 2001). آزمایشی جهت بررسی اثر پتانسیلهای مختلف آب بر گیاه دارویی اسفرزه در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در مرحله گیاهچه اعمال شد. برای اعمال تنش از پلیاتیلنگلایکول 6000 با پتانسیلهای صفر، 1/8-، 2-، 2/2-، 2/4- بار استفاده شد. نتایج نشان داد که صفاتی مانند طول ریشه، طول ساقه، وزن خشک ریشه، وزن خشک اندام هوایی، وزن تر ریشه و وزن تر اندام هوایی کاهش یافتند. در حالیکه با افزایش تنش نسبت طول ریشه به اندام هوایی افزایش یافت. در مورد تمامی فاکتورهای رشد به جزء نسبت طول ریشه به اندام هوایی تفاوتهای معنیداری در سطح 5% مشاهده گردید. بطوری که کمترین میزان رشد در پتانسیل 2/4- بار مشاهده گردید (برگپور و همکاران، 1388).
به منظور بررسی واکنش گیاه دارویی شوید به تنش خشکی در مرحله رشد رویشی آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام شد. در این تحقیق صفات مورفوفیزیولوژیک گیاه شوید در شرایط آبکشت و در محیط تنش با پتانسیلهای اسمزی شامل: صفر (شاهد)، 5/1-، 2-، 5/2- و 3- بار مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس مشاهدات نشان داد که، تنش خشکی تاثیر معنیداری (01/0?p) بر ویژگیهای ظاهری مانند طول ساقه، طول ریشه، سطح برگ و تعداد برگ داشت. مقایسه میانگین تیمارها نشان داد که، با افزایش تنش خشکی کلیه صفات فوق کاهش یافتند. همچنین تنش خشکی تاثیر معنیداری بر میزان کلروفیل a، b و کل، کاروتنوئید، پروتئینهای محلول، ترکیبات فنلی و عناصر پتاسیم، فسفر و کلسیم بخش هوایی و ریشه داشت. همچنین تنش خشکی تاثیر معنیداری بر نسبت کلروفیل a/b داشت. مقایسه میانگین تیمارها نشان داد که، با افزایش تنش، میزان کلروفیل، کاروتنوئید، پروتئینهای محلول، غلظت عناصر پتاسیم، فسفر و کلسیم
بافت و نسبت پتاسیم بخش هوایی به ریشه کاهش یافت، در حالی که میزان ترکیبات فنلی بخش هوایی و ریشه افزایش داشتند. در این آزمایش نسبت طول ساقه به ریشه و نسبت پتاسیم بخش هوایی به ریشه تحت تاثیر تنش خشکی قرار نگرفتند. به طورکلی گیاه دارویی شوید به تنش خشکی توسط افزایش سطوح ترکیبات فنلی واکنش نشان میدهند (ستایشمهر و گنجعلی، 1391).
اثر تنش خشکی بر شاخصهای رشد بادرنجبویه53 در ایستگاه تحقیقات البرز بررسی شد. این آزمایش در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 5 تیمار و 4 تکرار اجرا شد. در این بررسی اثر تیمارهای تنش 1T (بدون تنش، معادل 100% ظرفیت زراعی)، 2 T(آبیاری در 80% ظرفیت زراعی)، T3 (آبیاری در 60% ظرفیت زراعی)، T4 (آبیاری در 40% ظرفیت زراعی) و 5T (آبیاری در 20% ظرفیت زراعی) بر برخی از شاخصهای رشد از قبیل شاخص سطح برگ، ماده خشک، سرعت رشد گیاه و سرعت رشد نسبی بادرنجبویه براساس درجه روز رشد مطالعه شد. نتایج نشان دادند بیشترین شاخص سطح برگ و تجمع ماده خشک به ترتیب با 5/2 و 650 گرم بر مترمربع مربوط به تیمار شاهد بود. همچنین کمترین شاخص سطح برگ و تجمع ماده خشک مربوط به تیمار تنش شدید (20% ظرفیت زراعی) بود. تیمار شاهد بالاترین سرعت رشد را تا پایان دوره رشد نشان داد. این تیمار (شاهد) دارای کاهش سریع شاخص سرعت رشد نسبی54 بود. بالاترین سرعت رشد نسبی را تیمارهای تنش متوسط و به خصوص تیمار تنش 60% ظرفیت زراعی داشت. در این بررسی بهترین شاخص سطح برگ و تجمع ماده خشک در شرایط بدون تنش خشکی بدست آمدند. اما با توجه به نزدیکی شاخصهای بالا در تیمار 60% ظرفیت زراعی با تیمار شاهد و بالا بودن درصد و عملکرد اسانس در 60% ظرفیت زراعی، اعمال تنشهای متوسط برای تولید این گیاه مورد تایید قرار گرفت (اردکانی و همکاران، 1389).
در پژوهشی اثر سطوح مختلف تنش آبی بر رشد، عملکرد و میزان اسانس گیاه بادرشبو بررسی شد. آزمایش گلدانی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تیمار و چهار تکرار انجام گردید. تیمارهای تنش آبی عبارت از: 100% ظرفیت مزرعه (بدون تنش)، 85% ظرفیت مزرعه (تنش آبی ملایم)، 70% ظرفیت مزرعه (تنش آبی متوسط) و 55% ظرفیت مزرعه (تنش آبی شدید) بودند. نتایج تجزیههای آماری نشان دادند که تنش آبی اثر معنیداری بر مولفههای رشدی، عملکرد پیکر رویشی و عملکرد اسانس دارد. با کاهش مقدار آب خاک، ارتفاع بوته، قطر ساقه، تعداد و طول شاخههای جانبی، عملکرد ماده تر و خشک در گلدان و عملکرد اسانس کاهش یافت. از نظر درصد اسانس اختلاف معنیداری میان تیمارهای مختلف وجود نداشت. بیشترین درصد اسانس (35/0 میلیلیتر در صد گرم ماده خشک) و عملکرد اسانس (115/0 میلیلیتر در گلدان) به ترتیب در شرایط رطوبتی 70% و 100% ظرفیت مزرعهای بدست آمد (حسنی، 1385).
تحقیقی به منظور بررسی اثرات تنش خشکی بر رشد، فتوسنتز و عملکرد اسانس و درصد کامازولن سه رقم گیاه بابونه در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر در سال زراعی 89-1388 براساس طرح کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد. کرت اصلی شامل سطوح تنش خشکی شامل بدون تنش، تنش متوسط (75 درصد ظرفیت زراعی مزرعه) و تنش شدید (55 درصد ظرفیت زراعی مزرعه) و کرت فرعی شامل سه رقم بابونه (ارقام اصلاح شده پرسو و بودگلد و توده محلی