لازم به ذکر است که بعضی از مفسرین اهلسنّت قائلند که این آیه از تقیّه مسلمانان در برابر کافران سخن گفته، بنابراین شامل تقیّه مسلمانان از مسلمانان نمیشود.
2- آیه 106 سوره نحل:
«مَن کَفَرَ بِاللَّهِ مِن بَعْدِ إِیمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئنُِّ بِالْایمَانِ وَ لَاکِن مَّن شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْرًا فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِّنَ اللَّهِ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیم»
هر کس بعد از آن که به خدا ایمان آورده باز کافر شود. نه آن که به زبان از روی اکراه کافر شود و دلش در ایمان ثابت باشد بلکه (به اختیار کافر شد و با رضا و رغبت، دلش) آکنده به کفر گشت، بر آنها غضب خدا و عذاب بزرگ خواهد بود.
این آیه بنا به نظر مفسران از جمله طبرسی در مورد عمار یاسر میباشد. که کفّار با شکنجه او را مجبور به بیزاری جستن از پیامبر اکرم ☺ و ستایش از بتها کردند، که این آیه در تایید کار او نازل شد.
علاوه بر اشکال وارده بر دلالت آیه قبلی، اشکال دیگری که در دلالت این آیه بر تقیّه وارد است، اختصاص یافتن تقیّه در حالت گفتاری است و شامل تقیّه در عمل نمیشود.
3- آیه 28 سوره غافر (مؤمن)
«وَ قَالَ رَجُلٌ مُّؤْمِنٌ مِّنْ ءَالِ فِرْعَوْنَ یَکْتُمُ إِیمَانَهُ أَ تَقْتُلُونَ رَجُلاً أَن یَقُولَ رَبىَِّ الله…»
و مردی مؤمن از آل فرعون که ایمان خود را کتمان میکرد، گفت آیا مردی را که میگوید، پروردگار من الله است، میکشید…؟!
در مورد این آیه میتوان گفت که هر چند سیاق آیه در جهت تایید عمل مؤمن آل فرعون است لکن دلالت آیه بر تقیّه کتمانی و آن هم کتمان ایمان اختصاص پیدا میکند و شامل سایر اشکال تقیّه نمیشود.
ب)دلالت آیات به نحو تضمّنی
آیاتی که تنها حکم کلی را بیان میکنند و موارد تقیّه را میتوان به عنوان مصداقی از آن حکم ذکر کرد. به عبارت دیگر دلالت آیه بر تقیّه به نحو تضمّنی است. که به عنوان نمونه به دو مورد آن اشاره میشود.
1- آیه 195 سوره بقره
« …وَ لَا تُلْقُواْ بِأَیْدِیکُمْ إِلىَ التهَّلُکَه…»
با دست خود، خود را به هلاکت نیفکنید.
از حکم کلّی این آیه شریفه (نهی از انداختن خود به هلاکت و نابودی) میتوان استفاده کرد که یکی از موارد آن افتادن به هلاکت در صورت عدم به کار گیری تقیّه است.
2- آیه 78 سوره حج
«…وَ مَا جَعَلَ عَلَیْکمُْ فىِ الدِّینِ مِنْ حَرَج…»
خداوند در دین بر شما مشقّت و رنج ننهاده است.
طبق این آیه اگر مسلمان در حرج قرار گیرد آن حکم حرجی از او برداشته میشود. و یکی از موارد حرج اجرای حکم الهی در مقابل مخالفان در صورت وجود خطر میباشد، که به وسیله این آیه این حرج برداشه میشود.
از این قبیل آیات حکم تقیّه فی الجمله استفاده میشود و معنای دلالی آن حدود و ثغور ندارد.
ج) آیاتی که دلالت آنها بر تقیّه تفسیر به باطن است.
آیاتی که دلالت آنها بر تقیّه از باب تفسیر به باطن است. که تنها با بیان ائمه ♣ در مورد آنها قابل فهم است (فهم آسمانی است) به عنوان مثال به دو نمونه اشاره میشود.
1- آیه 13 سوره حجرات
«… إِنَّ أَکْرَمَکمُْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَئکُم…»
از امام صادق ☻ درباره آیه «همانا گرامیترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست» سؤال شد، فرمود اعملکم بالتقیّه ، مراد کسی است که بیش از دیگران تقیّه کند.
2- آیه 34 سوره فصّلت
«وَ لَا تَسْتَوِى الحْسَنَهُ وَ لَا السَّیِّئَه…»
از امام صادق ☻ روایت شد است که حضرت درباره این سخن خداوند که «هرگز خوبی و بدی یکسان نیست» فرمود: حسنه همان تقیّه، وسیّئه فاش کردن اسرار است.
دلالت این قبیل آیات بر تقیّه بدون تفسیر ائمه ♣ امکانپذیر نیست. و به کمک تفسیر از ناحیه ائمه ♣ فی الجمله تقیّه استفاده میشود ولی مانند دسته دوم از آیات حدود و قلمرو آن مشخص نشده است.
جمعبندی
با توجّه به دسته اول از آیات که دلالت آنها بر تقیّه به صورت ظاهری و لفظی است مورد هر سه آیه شریفه تقیّه نسبت به کفار است و شامل تقیّه نسبت به مسلمانان نمیشود.
مگر این که از راه تنقیح مناط یا از طریق اطلاق روایات، بتوان دلالت این دسته از آیات را توسعه داد. تا اینکه (تقیّه از مسلمانان و انواع تقیّه فعلی و قولی را نیز شامل بشود.)
کیفیّت استدلال
با توجه به این که روایات در باب تقیّه مطلق میباشند. مثل صحیحه زراره که از امام باقر ☻ نقل میکند « التَّقِیَّهُ فِی کُلِّ شَیْءٍ یُضْطَرُّ إِلَیْهِ ابْنُ آدَمَ فَقَدْ أَحَلَّهُ اللَّهُ لَهُ »
خداوند تقیّه را در هر موردی که بنی آدم مجبور و مضطر به آن هستند حلال گردانیده است. این قبیل روایات را و امثال آن را اگر کنار آیات تقیّه قرار دهیم. قطعا میتوانیم توسعه را نتیجه بگیریم.
اگر روایاتی که دلالت دارند که تقیّه در هر ضرورتی شکل میگیرد. مثل حدیث زراره، که از امام کاظم☻ نقل میکند « التَّقِیَّهُ فِی کُلِّ ضَرُورَهٍ وَ صَاحِبُهَا أَعْلَمُ بِهَا» و همچنین دسته دوم از آیات مثل آیه حرج و … و هدف از تقیّه را مثل حفظ جان و … ، که در بحثهای گذشته آمده است، کنار هم قرار دهیم- قطعا میتوانیم ازاطلاق و عمومیت آنها توسعه را نتیجه بگیریم.
دامنه تقیّه در روایات
«انّه لاریب فی عموم اخبار التقیّه و اطلاقها – کصیحه الفضلاء…»
در عمومیّت و اصلاق اخبار تقیّه هیچ شک و شبهای وجود ندارد مانند صحیحه فضلاء
عدهای از روایات که در میان آنها زراره، و محمد بن مسلّم هستند از امام باقر ☻ شنیدهاند که میفرمود: «التَّقِیَّهُ فِی کُلِّ شَیْءٍ یُضْطَرُّ إِلَیْهِ ابْنُ آدَمَ فَقَدْ أَحَلَّهُ اللَّهُ لَه»
خداوند تقیّه را در هر موردی که بنی آدم مجبور و مضطر به آن میشوند، حلال گردانیده است.
و در حدیث دیگر ی از امام باقر ☻ آمده است « کُلِّ شَیْءٍ خَافَ الْمُؤْمِنُ عَلَى نَفْسِهِ فِیهِ الضَّرَرَ فَلَهُ فِیهِ التَّقِیَّهُ »
هر چیزی که مؤمن ترس از وجود ضرری در آن چیز برخود داشته باشد. میتواند تقیّه کند. و در بسیاری از روایات آمده است، «التَّقِیَّهُ فِی کُلِّ ضَرُورَه» تقیّه در هر موردی لازم است.
احادیثی که در اینجا ذکر شده و بسیاری از روایات دیگر که به همین مضمون است که به خاطر اختصار در اینجا نیامده است هم نسبت به اشخاص تقیّه کننده و هم نسبت به اقسام تقیّه عمومیّت و اطلاق دارند. اما با تتبّع در روایات، نتیجه میگیریم مواردی از ادله تقیّه استثنا شده است و سبب محدودیّت قلمرو تقیّه گردیده همانطور که از مباحث گذشته روشن شد تقیّه برای مصلحت وضع مؤمنین و مسلمین وضع شده است و دارای حد و حدودی است که فراتر از آن جایز نیست. و از روایات چنین استنباط میشود که تقیّه در مواردی جایز نیست.
موارد عدم جواز تقیّه در روایات
1- ایجاد فساد در دین
قلمرو تقیّه تا جایی است که موجب فساد در دین نشود.
مسعده بن صدقه از امام صادق ☻ در حدیثی نقل کرده است که حضرت در مقام بیان موارد تقیّه برآمده و میفرماید: «وَ تَفْسِیرُ مَا یُتَّقَى مِثْلُ أَنْ یَکُونَ قَوْمُ سَوْءٍ ظَاهِرُ حُکْمِهِمْ وَ فِعْلِهِمْ عَلَى غَیْرِ حُکْمِ الْحَقِّ وَ فِعْلِهِ فَکُلُّ شَیْءٍ یَعْمَلُ الْمُؤْمِنُ بَیْنَهُمْ لِمَکَانِ التَّقِیَّهِ مِمَّا لَا یُؤَدِّی إِلَى الْفَسَادِ فِی الدِّینِ فَإِنَّهُ جَائِزٌ»
تبیین و تفسیر مورد تقیّه، مثل این است که اگر انسان در میان گروهی بدکار باشد که احکام و رفتارشان بر خلاف دستورات شرع باشد. مادامی که عملش مستلزم وقوع فساد در دین نباشد، انسان میتواند بر طبق تقیّه رفتار کند.
بعضی از محرّمات و واجباتی که در نظر شارع و متشرّعه نهایت اهمیّت را دارا هستند میتواند مصادیق فساد در دین باشد از قبیل: محو نسخ قرآن کریم یا تأویلش به مذاهب باطله، ویران کردن خانه خدا و مشاهد مشرفه به نحوی که بنا و آثار به کلی نابود شود و …
2- قتل النفس
یکی دیگر از مواردی که در مأثورات استثنا شده، ریختن خون است.
در صحیحه محمد بن مسلّم از قول امام باقر ☻ میگوید: «إِنَّمَا جُعِلَتِ التَّقِیَّهُ لِیُحْقَنَ بِهَا الدَّمُ فَإِذَا بَلَغَ الدَّمَ فَلَیْسَ تَقِیَّهٌ »
تقیّه به خاطر این قانونگذاری و جعل شده که از ریختن خون جلوگیری کند، پس هنگامی که کار به کشتن برسد دیگر تقیّه جایز نیست.
البتّه روایات دیگری نیز به همین مضمون در این زمینه وارد شده است.
3- برائت از امام معصوم
یکی از مواردی که در ادلّه استثنا شده است، برائت از امیر المؤمنین علی ☻ است. اخبار در این مورد مختلفاند. دستهای از اخبار ظهور در عدم جواز دارند و دستهای دیگر از روایات وارده ظهور در وجوب برائت جستن دارد.
دسته اول(عدم جواز برائت از امام)
بعضی از روایات دلالت بر عدم جواز برائت از امام معصوم دارد، مثل روایت محمد بن میمون از جعفر بن محمد از جدّ پدرش علی ☻

برای دانلود متن کامل پایان نامه ، مقاله ، تحقیق ، پروژه ، پروپوزال ،سمینار مقطع کارشناسی ، ارشد و دکتری در موضوعات مختلف با فرمت ورد می توانید به سایت 40y.ir مراجعه نمایید
رشته حقوق همه گرایش ها : عمومی ، جزا و جرم شناسی ، بین الملل،خصوصی…
در این سایت مجموعه بسیار بزرگی از مقالات و پایان نامه ها درج شده که قسمتی از آنها به صورت رایگان و بقیه برای فروش و دانلود درج شده اند
0 دیدگاه