پژوهش – مقایسه روش‌های مختلف قیمت‌گذاری آب کشاورزی با استفاده از رهیافت برنامه‌ریزی ریاضی مثبت مطالعه موردی …

شهرستان گنبد کاووس از نظر آب و هوای جز اقلیم مدیترانه‌ای به حساب آمده که دارای فصل تابستان نسبتا گرم و خشک میباشد. موقعیت طبیعی شهرستان به گونه‌ای است که بر پدیده‌های اقلیمی خصوصا بارندگی تاثیر فراوانی می‌گذارد که عمدتا به دلیل کاهش ارتفاعات رشته کوههای البرز شرقی در این منطقه و دور شدن از دریا میزان بارندگی آن بین ۲۰۰ میلیمتر و حداکثر ۴۰۰ میلیمتر در سال می‌باشد که هرچه به طرف شمال (نوار مرزی) پیش می‌رویم از میزان بارندگی کاسته شده به طوریکه به میزان ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیمتر در طول سال می‌رسد. میانگین دمای هوا در گنبد کاووس ۶/۱۸ درجه سانتیگراد است. میانگین حداکثر دمای هوا ۵/۲۴ و میانگین حداقل سالانه ۷/۱۲ درجه میباشد. اختلاف حداکثر و حداقل دمای سالانه ۸/۱۱ درجه است. میانگین دما در سردترین ماه یعنی ژانویه (دی)۱/۸ درجه و در گرمترین ماه یعنی اوت (مرداد) ۹/۲۹ درجه سانتیگراد میباشد. وقوع بلایای طبیعی از جمله خشکسالی، سیل و طوفان از پدیده‌های طبیعی و حوادث غیر مترقبه این شهرستان است که خسارت هنگفتی به تولیدات، تاسیسات و زندگی اقتصادی و معیشتی مردم وارد می‌سازد (فرمانداری گنبد کاووس، ۱۳۹۳).
۳-۱-۴- منابع آب
حوضههای آبریز شهرستان گنبدکاووس عمدتا رودخانه‌ها دایمی و فصلی جاری در این سرزمین به شرح زیر می باشد:
حوضه آبریز گرگانرود: این رود که از دامنه‌های شمالی رشته کوههای البرز شرقی و دامنه ارتفاعات خراسان شمالی و کوههای آلاداغ در بجنورد سرچشمه می‌گیرد و در پشت سد مخزنی گلستان واقع در شرق شهرستان گنبد کاووس ذخیره می‌شود.
حوضه آبریز رود اترک: این رود از شمال قوچان و از کوه‌های هزارمسجد خراسان سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از نواحی کوهستانی بجنورد به طول ۱۲۰ کیلومتر مرز بین المللی مشترک ایران و ترکمنستان را شکل داده و مجموعا با داشتن ۵۰۰ کیلومتر طول بعد از طی مسیر و سیراب کردن اراضی واقع در بخش مرکزی داشلی برون پشت تالاب بین المللی آلماگل- آجی گل و آلاگل و سد دانشمند ذخیره می شود.
حوضه آبریز بایرام شالی و قره تکن: این رودخانه فصلی بوده و از حوزه فرعی رودخانه قره چای رامیان سرچشمه می‌گیرد و با احداث بندهای انحرافی در حوزه اراضی دهستان باغلی ماراما مورد بهره‌برداری کشاورزان قرار می‌گیرد.
حوضه آبریز رودخانه چهل چای: از کوه‌های بلند شمال و شرق مینودشت سرچشمه گرفته و در پایین دست امامزاده یحیی بن زید به گرگانرود می‌ریزد.
در شهرستان گنبدکاووس برای تامین و ذخیره‌سازی آب مورد نیاز کشاورزان، سدها و آب بندان‌هایی به نام‌های سد گلستان، سد دانشمند، سد بوستان، سدهای ایمر ۱ و ۲، آب بندان اینچه برون، سد آلاگل و سد وشمگیر احداث شده که در مجموع قابلیت ذخیره سازی ۲۲۰ میلیون مترمکعب آب را در سال دارند (فرمانداری گنبد کاووس، ۱۳۹۳).
۳-۱-۵- ویژگیهای جمعیتی شهرستان گنبد کاووس
براساس سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ شهرستان گنبد کاووس دارای ۸۳۴۴۶ خانوار و ۳۲۵۷۸۹ نفر جمعیت بوده است که از این تعداد ۱۶۲۷۳۸ نفر مرد (۹۵/۴۹ درصد) و ۱۶۳۰۵۲ نفر زن (۰۵/۵۰ درصد) می‌باشد. از مجموع جمعیت شهرستان ۳۹۶۶۸ خانوار و ۱۴۶۸۲۷ نفر جمعیت (۰۷/۴۵ درصد) در نقاط شهری و ۴۳۵۸۹ خانوار و ۱۷۸۲۱۶ نفر جمعیت (۷/۵۴ درصد) در نقاط روستایی ساکن بوده و تعداد ۱۸۹ خانوار با ۷۴۶ نفر جمعیت (۲۳/۰ درصد) غیر ساکن در شهرستان هستند. از مجموع جمعیت شهرستان ۷۷۵۰۱ خانوار و ۳۰۰۸۴۶ نفر جمعیت شهری و روستایی(۳۴/۹۲ درصد) در بخش مرکزی و ۵۴۵۶ خانوار و ۲۴۱۹۷ نفر جمعیت شهری و روستایی (۴۳/۷ درصد) در بخش داشلی برون ساکن هستند (فرمانداری گنبد کاووس، ۱۳۹۳).
۳-۱-۶- وضعیت کشاورزی
در سال زراعی ۹۲-۹۱ سطح زیرکشت محصولات زراعی و باغی شهرستان گنبد کاووس افزون بر ۱۶۰ هزار هکتار است که مقدار ۱۱۱۰۰۰ هکتار آن به اراضی دیم و ۴۹۰۰۰ هکتار آن به اراضی آبی اختصاص یافتهاست. میزان تولید محصولات زراعی شهرستان ۶۲۷۰۲۰ تن میباشد که تولید محصولات زراعی عمده نظیرگندم ۲۹۳۲۰۳ تن، شالی۴۹۶۰۰ تن و جو ۶۶۸۱۷ تن بودهاست. این شهرستان با داشتن حدود هشت هزار هکتار اراضی مجهز به سیستم آبیاری نوین رتبه نخست استانی را داراست. همچنین مقام اول کشت و تولید گندم و مقام سوم تولید جو و مقام اول دانههای روغنی استان را به خود اختصاص داده است. سطح زیرکشت محصولات باغی این شهرستان شامل آلو، هلو و زیتون نیز ۳۲۷۶ هکتار با میزان تولید ۴۱۶۹ تن در سال بوده است. شهرستان گنبد کاووس با افزون بر ۱۶۰ هزار هکتار اراضی زراعی و باغی از مناطق مهم تولید محصولات کشاورزی استان گلستان و کشور است (جهاد کشاورزی گنبد کاووس، ۱۳۹۲).
جدول ۳-۱- الگوی کشت محصولات زراعی شهرستان گنبد کاووس سال زراعی ۹۲-۹۱ واحد: هکتار