پایان نامه ارشد درمورد ترجمه فارسی، نقوش تزیینی، مکتب هرات

شمسه‌هایی در رنگ سبز طلایی وگل‌های نیلوفر به رنگ قهوه‌ای دیده می‌شود. تزیینات زیبایی نیز در دو سوی قابها بوسیله پیچک‌های ظریف اسلیمی وگل و برگ‌ها ترسیم شده‌است» (تصویر3-14) (jamse, 1980: 69).
3-1-15-قرآن شماره 15: «قرآنی با13 جزء به خط محقق است. رقم تاریخی آن1465/870را نشان می دهد. این نسخه 1036 صفحه دارای 5 سطر درشت و5 سطرترجمه، سر لوح‌های تذهیب زرین ودارای جدول کشی در تمامی صفحات آن است. در پایان جزء دهم آن عبارتی قید شده که تاریخ ومحل کتابت قرآن در آن آمده‌است» (افروند، 1375: 69) (تصویر3-15).
نقش حاشیه‌این صفحه ترکیب زیبایی از نقش اسلیمی طلایی در زمینه لاجوردی است به علاوه در درون قاب ودوسوی ترنج سرسوره نیز قاب اسلیمی های زیبایی با رنگ های سفید وطلایی برزمینه لاجوردی اجرا شده‌است.
3-1-16- قرآن شماره16: «قرآنی به خط ثلث، با قلم زر تحریردار و ترجمه فارسی به خط نسخ با سیاهی وقلم غبار، کاتب زین‌العابدین بن محمدکاتب شیرازی است که در جمادی‌الاول سال 876 هجری برای ابوالفتح مظفرالدین حسن بهادرخان نوشته شده‌است» (گلچین معانی، 1347: 147). دو صفحه‌اول آن دارای تذهیب زرین با کتیبه‌های بالا و پایین آن به خط رقاع با سفیدآب تحریردار نوشته‌شده، صفحه سوم آن (آغاز سوره بقره) دارای سرلوح ظریف و نفیس و دو صفحه‌ آخر با کتیبه‌های بالا و پایین و طرفین دارای تدهیب زرین می‌باشد. این نسخه، 622 ورق به قطع 18×26 سانتی‌متر بوده که هر صفحه‌ آن 18 سطر (متن وترجمه) دارد. در صفحات متن دارای جدولی به رنگ طلا، نشان‌ها ترنجی، سرسوره‌ها تذهیب شده و اسامی سوره به خط رقاع به رنگ‌های سفیدآب، زنگار، لاجورد و زر است» (تصویر3-16) (شایسته فر، 1388: 106).
3-1-17- قرآن شماره 17: در این دوره قرآن‌هایی به خط ثلث وجوددارد، که کاتب آنها نامعلوم است. از جمله «دو جزوه ‌از قرآنی سی‌پاره در قطع بزرگ 5/62×7/45 سانتی‌متر، نمونه‌ای است ممتاز از شیوه قرآن‌نگاری در مکتب هرات سده های هشتم ونهم هجری، که‌از سوی “شیخم سوداگر” وقف آستان امام هشتم (ع) گردیده‌است. کاتب اثر نامعلوم بوده، اما با مقایسه مصاحف آن روزگار با شیوه خوشنویسی اثر که به خط محقق جلی پنج سطری است، می‌توان کار کتابت آن را به شمس بایسنقری استاد خوشنویسی بایسنقرمیرزا نسبت داد. کاغذ این اثر خانبالغ و دو صفحه‌ آغازین از جزء اول شامل سوره فاتحه‌الکتاب به صورت زر تحریردار بوده، و شیوه تذهیب اثر به لحاظ رنگ‌آمیزی خصوصیات مکتب هرات را دارد، اما در فرم قاب‌بندی‌ها و تزئینات ترنج‌های حاشیه و سرسوره‌ها، آثار تذهیب مکتب شیراز را می‌توان جستجو کرد» (تصویر3-17) (شاهکارهای آستان قدس، 1391: 203).
3-1-18- قرآن شماره 18: «این مصحف دارای ویژگی‌های تذهیب مکتب شیراز در سده نهم هجری و نمونه‌ای ممتاز از شیوه کتابت قرآن به سبک تیموری است. این قرآن در صفحات 15 سطری با تقسیمات 3 سطر به طلای تحریردار و به قلم ثلث‌جلی و12 سطر با مرکب مشکی و نسخ خفی و ابعاد 5/21×5/31 سانتی‌متر کتابت گردیده‌است. نوع کاغذ خانبالغ حنایی و تعداد اوراق آن 250 برگ می‌باشد. رنگ‌آمیزی، قاب بندی‌ها، تزئینات حاشیه و ترنج‌های مذهب با شرفه‌های لاجوردی این مصحف یادآور شیوه تذهیب مرسوم در کتابخانه سلطنتی”ابراهیم سلطان” به سرپرستی نصرالسلطانی است. کاتب اثر نامعلوم است، ولی واقف محمد معصوم کیسی
مشکی ضربی است» (همان، 218). این مصحف دارای جدولی «به تحریر وزر و لاجورد، سرسوره‌ها مذهب اسامی سور به خط رقاع وقلم‌زر، فواصل آیات دارای دوایر زرین و نشان‌ها به شکل‌ترنج وسرترنج می‌باشد» (گلچین معانی، 1347: 158) (تصویر3-18).
3-1-19- قرآن شماره 19: «این جزوه قرآنی که شامل آیه 43 از سوره «انفال» تا آیه 95 سوره «توبه» است، به خط محقق در هفت سطر با مرکب مشکی و بر روی کاغذحنایی با ابعاد 5/28×5/42 سانتی‌متر کتابت گردیده‌است. در صفحه‌ آغازین نسخه کتیبه سرلوح مذهب با ویژگی‌های تذهیب مکتب شیراز در سده هشتم ونهم هجری مشاهده می‌گردد و نام جزوه به خط کوفی تزئینی و به قلم سفیدآب نوشته شده‌است. در حاشیه همان صفحه متنی با مرکب قرمز مبنی بر وقف این مصحف بر بارگاه منور رضوی وجود دارد. کاتب وواقف این مصحف نا معلوم است» (تصویر3-19) (شاهکارهای آستان قدس، 1391: 188).
3-1-20- قرآن شماره 20: قرآنی «به خط نسخ مربوط به نیمه دوم سده پانزدهم/ نهم است که خط آن را عبدالله مروارید (بیانی) نسبت داده‌اند. دو صفحه‌اول با تذهیب و ترصیع پرکار هراتی، نشانها مدور و مذهب، اسامی سوره به خط رقاع و قلم زر، فواصل آیات ستاره‌نشان و چهارورق آن از جزء بیست و چهارم از نو نوشته شده‌است. 541 برگ این نسخه به‌ابعاد 24×33 و جلد آن چرمی است» (تصویر3-20) (شایسته فر، 107: 1388).
3-1-21- قرآن شماره 21: نسخه دیگر قرآنی از «سده پانزدهم/نهم، دارای 1778 صفحه که هرصفحه دارای پنج سطر می‌باشد. نقوش قاب اسلیمی به صورت کوچک در اطراف قاب سرسوره و حاشیه تذهیب صفحات دیده می‌شود، که به رنگ‌های سفید و فیروزه‌ای در زمینه شنگرف و طلایی اجرا شده‌اند» (گلچین معانی، 1347). «در تمامی نیم جزء ها، دو صفحه‌اول دارای سرلوح تذهیب‌زرین بوده، تمامی صفحات نیز دارای جدولی با تزیینات تذهیبی و علائم جدا کننده ‌آیات است. در نیم پاره دوم جزء 2و 16 به ترتیب دارای رقم «عمادالمحلاتی وعمادبن حاجی محمدالقمی» اما بدون تاریخ است» (تصویر3-21) (شایسته فر، 107: 1388).
3-1-22- قرآن شماره 22: نسخه‌ای دیگر از این دوره که به «خط محقق قرآنی با 13 جزء و قطع رحلی است. هر جزء ازاین قرآن، همچون نمونه‌های قبلی دارای سرلوح تذهیب زرین، جدول‌کشی و نشان و علائم آیات به صورت تذهیبی است. در پایان جزء اول رقم «علاءالدین» بدون تاریخ نوشته شده‌است. در تذهیب سرلوح و جدول‌کشی صفحات از رنگ آبی بیشتر از دیگر رنگ‌ها استفاده شده‌است» (همان) (تصویر3-22).
3-1-23- قرآن شماره 25: «قرآنی به خط محقق است که هرصفحه آن 5سطر دارد. علائم تزیینی آن از دو دایره کوچک زرین تشکیل شده و بین سطرهای آن برگ‌های تزیینی دیده می‌شود. جدای از تعداد سطرها، این نسخه بی‌شباهت به قرآن بایسنقر نیست» (تصویر3-23) (همان، 109).
3-1-24- قرآن شماره 24: «قرآنی است که متن نوشته آن در11 سطر به سه خط محقق، ثلث و نسخ در جدولی بسیار ظریف و پوشیده‌ از طلا جای دارد، به طوری که سطر اول، وسط و آخر به خط محقق و ثلث بوده و8 سطر مابین آنها به خط نسخ کتابت شده‌است. علائم جزء در حاشیه با دو شمسه تذهیب شده به رنگ‌های طلایی ولاجوردی است. در صفحه‌ای ازقرآن، قسمتی از آیات 40 تا49 سوره طاها کتابت شده که در اطراف آن، اثراتی از آب رفتگی اوراق دیده می شود» (تصویر3-24) (شایسته‌فر، 1388).
3-1-25- قرآن شماره 25: «قرآنی به خط نسخ است که تزیینات آن شامل تذهیب عنوان سرسوره، علائم ونشان آیات به رنگ شنگرف، صفحاتی جدول‌کشی به رنگ طلا و لاجورد است. جلد این قرآن از جنس تیماج بوده و قطع آن رحلی است. این نسخه توسط مهدعلیا مادر خاقان‌مغفور در تاریخ 1693/1105 وقف شده‌است» (تصویر3-25) (همان، 110).
3-1-26- قرآن شماره 26: در این دوره نسخه قرآنی دیگری نیز به «خط ثلث در قطع وزیری وجود دارد، که دارای تذهیب و تزییناتی زیباست. صفحات قرآن همچون نمونه‌های دیگر دارای جدول و قاب تزیینی به رنگ طلا و لاجورد است. عنوان سرسوره در بالا و پایین صفحه در قاب‌های تزیینی، در زمینه لاجوردی به رنگ طلا و شنگرف تحریر یافته و نشانه فاصله آیات به شکل گل و به رنگ طلا است. هرصفحه قرآن 3سطر دارد که در فاصله میان سطرها نیز با نقوش گل و تک‌اسلیمی تزیین شده‌است. در بیرون قاب‌ها نیز علائم جزء و حزب به شکل دایره‌های زرین دیده می‌شود» (تصویر3-26) (همان).
3-1-27-قرآن شماره 27: «قرآنی است که متن اصلی آن با آمیزه‌ای از خطوط محقق، ثلث و نسخ و ضمائم با خطوط محقق وکوفی نوشته شده‌است. این دست نوشته با صفحاتی آغاز می‌شود که به زیبایی و به شیوه هراتی تذهیب شده و سبک و سیاق این بخش نشان می‌دهد که‌ این اثر در سده پانزدهم/نهم کتابت شده‌است» (خلیلی، 1381الف: 34). «متن اثر را در دو کتیبه چهار سطری به خط نسخ که با کتیبه‌ای مرکزی با نوشته ثلث از یکدیگر جدا شده نوشته‌اند، در بالا و پایین هر صفحه نیز کتیبه‌هایی به خط محقق به چشم می‌خورد. آیات به وسیله نقش دایره‌ای طلایی با نقطه‌های آبی فصل شده و در سراسر متن خطوطی در بین ستون‌هایی نوشته و سطرها دیده می‌شود. نقوش مدوری در حاشیه، دسته‌های 5 و 10 آیه‌ای را مشخص کرده و عنوان سرسوره نیز با محقق طلایی نوشته شده‌است» (شایسته فر، 1388: 113). «جلد عثمانی اثر از چرم قهوه‌ای مراکشی با شمسه‌ای در مرکز و لچکی در چهارگوشه‌است که‌ از چرم طلاکوب بوده و با نقش گل و تسمه موج دارتزیین شده‌است» (تصویر3-27) (خلیلی، 1381الف: 34).
3-1-28- قرآن شماره 28: یکی دیگر از قرآن‌های معتبر دوره تیموری که در موسسه هنر دیترویت در امریکا نگه‌داری می شود «به خط ریحان نوشته شده و صفحات اول این قرآن دارای جدول و قاب تزیینی زیبایی است که نقوش تزیینی آن به رنگ‌های طلا و شنگرف در زمینه سیاه‌ است. نشانها و علائم پایان آیات، به صورت گلهای طلایی بوده، همچنین فاصله بین آیات نیز با نقوش تزیینی طلایی تزیین شده‌است. عنوان سرسوره‌ها به صورت کتیبه در چهارقاب تزیینی در بالا و پایین صفحه و علائم جزء و حزب در حاشیه صفحات به صورت ترنج های تزیینی دیده می شود» (تصویر3-28) (شایسته‌فر، 1388).
3-1-29-قرآن شماره 29: «قرآنی به خط نسخ از سده پانزدهم/ نهم است که دارای یک قاب تزیینی برروی زمینه‌ای از هاشورهای طلایی وگلدار است. آیه‌ها دارای نشان‌های طلایی هستند. در بالا و پایین متن، قاب‌های تزیینی وجود دارد که در آن عنوان سرسوره‌ها و شماره سوره‌ها در نوعی تزیین در بستر گل‌های ظریف طلایی قرمز رنگ و شکوفه‌های آبی دیده می‌شود. در بیرون از قاب تزیینی و در مرکز حاشیه، شمسه‌هایی به رنگ آبی با تزییناتی، در بالا و پایین ترسیم شده‌است. این نشان‌ها و تذهیب‌ها از نیمه دوم قرن آغاز شده‌است. به دلیل خط نوشتاری این نسخه، آن را به ‌اشتباه به یاقوت مستعصمی، نسبت داده‌اند. هرصفحه‌ان، 5 سطر دارد که در نمونه مورد بحث، آیاتی از سوره کهف کتابت شده‌است». (تصویر4-5) (همان، 115).
3-1-30- قرآن شماره 30: قرآنی با ترجمه فارسی به خط نسخ، نستعلیق و ثلث است که تاریخ کتابت آن 1455/860 بوده‌ اما نام کاتب آن معلوم نیست. صفحه‌اول و دوم این قرآن دارای جدول و قاب تزیینی رنگین با حواشی تذهیب‌شده و متن آن با نقش اسلیمی و رنگ‌های طلا و لاجوردی پوشیده شده‌است. در بالای صفحه کتیبه بازوبندی تذهیبی، عنوان سر سوره دارد و تمتمی سوره فاتحه‌الکتاب در متن طلایی با مرکب مشکی نوشته شده‌است. بین سطرها نیز نقوش‌تزیینی طلایی و رنگین وجود دارد. مابقی صفحات فقط دارای جدول و قاب تزیینی اطراف متن بوده ودر هر صفحه 9 سطر کتابت قرآن و 9سطر ترجمه فارسی به خط نستعلیق و رنگ شنگرف دارد. (همان)
3-1-31- قرآن شماره 31: «نسخه بعدی به خط ثلث قسمتی از اوایل جز چهارم (آیه 109 سوره‌ال عمران) تا اواخر جزء بیست‌وهفتم است که 170 برگ آن 43×8/58 سانتی‌متر بوده و در هر صفحه 7سطر دارد. سرسوره‌ها، زرتحریردار، فواصل آیات ترنج زرین، نشان‌های حواشی، ترنج بزرگ تذهیب شده، جدول آن به رنگ‌های زر، لاجورد و لبه‌ اغلب صفحات ترمیم شده‌است. این نسخه‌ از نظر ظاهری صفحات مشابه قرآن بایسنقرمیرزا است» (شایسته فر، 1388: 106). این قرآن دارای «جلد چرمی منگنه‌ای دورو، باترنج