ه ارومیه
دریاچه ارومیه و مناطق اطراف آن دارای کارکردها و مزایای زیادی است که از جمله آنها میتوان به حمایت از تنوع زیستی، تعدیل آب و هوا، کاهش و ترسیب رسوب و آلایندهها، تثبیت نهشتههای نمکی ( جلوگیری از پراکنش آهنها به مناطق اطراف)، جلوگیری از پیشروی آب شورف چشمانداز بکر، طبیعی و زیبا، اشاره کرد.
2-7-2- خدمات مهم دریاچه ارومیه
دریاچهارومیهومناطقاطرافآندارایخدماتومزایایزیادیاستکهازجملهآنهامیتوانبه گردشگری (گردشگری طبیعی و تفرج)، چشمههای آب گرم، لجن درمانی، میراث فرهنگی و وجود ابنیههای تاریخی، ارزشهای فرهنگی، آموزش، آبزی پروری و دامداری اشاره کرد.
2-7-3- فرآوردههای مهم دریاچه ارومیه
دریاچهارومیهومناطقاطرافآندارایفرآوردههاومزایایزیادیاستکهازجملهآنهامیتوانبه صید آرتمیا (نوعی میگو است که در آبهای شور پرورش داده میشود)، برداشت نمک، آبچری گاومیش، چراگاه دامهای اهلی، نی برای مصارف ساخت و ساز و صنایع دستی، شکار پرندگان آبزی، ماهیگیری و جایی برای منبع گیاهان دارویی اشاره کرد.
22-8- تهدیدات دریاچه ارومیه
مشابه با ارزشها، تهدیدهائی که متوجه دریاچه و تالابهای اقماری آن است که به دو گروه تهدیدات بیرونی و تهدیدات درونی طبقهبندی میشوند که شامل:
تهدیدات بیرونی (عوامل خارج از دریاچه و تالابهای اقماری که بر دریاچه و یا تالابها اثر میگذارند)، که از جمله آنها میتوان به رقابت بر سر استفاده و تخصیص منابع آب، آلودگی آب، کاهش جریانهای آب ورودی، جریانهایآبزیرزمینی، افزایش رسوبات ورودی، معرفی گونههای غیر بومی (آبزیان)، ایجاد اخلال و مزاحمت برای حیات وحش اشاره کرد.
تهدیدات درونی (داخل تالاب)، که از جمله آنها میتوان به تغییر کاربری زیستگاهها، کاهش کیفیت آب، معرفی گونههای خارجی، ایجاد اخلال در هیدرودینامیک دریاچه، ایجاد اخلال برای حیات وحش و افزایش فشار بر منابع اشاره کرد، (برنامهمدیریتجامعدریاچهارومیه، 1388: 23-22).
2-9- موقعیتجغرافیاییمنطقهموردمطالعه
دریاچهارومیهبزرگترینآبگیردائمیآسیایغربیمیباشدکهدرغربفلاتایرانبینعرضهایجغرافیایی 45 درجهو 9 دقیقهتا45درجهو 54 دقیقهشمالیوطولجغرافیایی 38 درجهو 6 دقیقهتا 37 درجهو 12 دقیقهشرقیبیناستانهایآذربایجانغربیوآذربایجانشرقیقرارگرفتهاست. ایندریاچهبزرگتریندریاچهداخلیایرانبودهبامساحتیحدود5200کیلومترمربعبیستمیندریاچهجهانازلحاظوسعتاست. طولدریاچهاز 130تا 146کیلومترمتغیربودهوعرضدریاچهدرپهنترینقسمت 58 کیلومترودرکمعرضترینقسمتآندرمحلیبینکوهزنبیلوجزیرهاسلامیواقعشدهکه 15 کیلومترمیباشد و همین طور محیط آن 500 کیلومتر برآورد شده است. این دریاچه حدود 1274 متر از سطح دریاهای آزاد ارتفاع دارد. (آقاجانی،1383). در قسمت پایین شکل و موقعیتهای جغرافیایی ایستگاههای مورد مطالعه در این پژوهش را مشاهده میکنید، شکل (2-1 و 2-2) جدول (2-1).
شکل(2-1): محدودهدریاچهارومیهدرشمالغربایران
شکل(2-2) موقعیتایستگاههایموردمطالعه
جدول (2- 2): نام،ارتفاعوموقعیتایستگاههایسینوپتیکموردمطالعه
نام ایستگاه
ارتفاع
(متر)
طول جغرافیایی
عرض جغرافیایی
تبریز
1361
شرقی 17َ 46
شمالی َ5 38
ارومیه
9/1315
شرقی 5َ 45
شمالی َ32 37
بناب
1290
شرقی َ4 46
شمالی 20َ 37
خوی
1103
شرقی 58َ 44
شمالی َ33 38
سلماس
1337
شرقی 51َ 44
شمالی َ13 38
مرند
1550
شرقی َ46 45
شمالی َ28 38
مراغه
7/1477
شرقی َ16 46
شمالی َ24 37
مهاباد
1385
شرقی َ43 45
شمالی 46َ 36
نقده
1299
شرقی 37َ 45
شمالی َ95 36
آذرشهر
1468
شرقی َ58 45
شمالی َ45 37
فصل سوم
مواد و روش پژوهش
3- 1- مقدمه
اقلیم روی انسان تأثیر بسزایی دارد، به‌طور کلی احساس راحتی، آسایش و سلامتی انسان به شرایط اقلیمی بستگی دارد. همچنین اقلیم روی اعمال فیزیولوژیک بدن نیز تأثیر دارد. به همین دلیل، یکی از اطلاعات مورد نیاز توریستها برای سفر، شرایط اقلیمی مقصد میباشد و اکثر توریستها برای انتخاب مقصد توریستی، ملاحظات اقلیمی را مورد توجه قرار می‌دهند. برای ارزیابی تأثیر عناصر اقلیمی بر روی شرایط آسایش انسان، نیاز است که از شاخصهای آسایش انسانی استفاده گردد. در این پژوهش نیز از شاخصهای آسایش انسانی استفاده شده است که در قسمت زیر به آنها اشاره میشود.
3- 2- داده های مورد استفاده
در این پژوهش برای تعیین دقیق شرایط آسایش اقلیمی و بررسی نقاط قوت و ضعف دریاچه ارومیه از لحاظ شرایط جذب گردشگر، از روشهای، شاخص اقلیم توریستی TCIوSWOT استفاده شده است. شاخص اقلیم توریستی (TCI) از 5 زیر شاخص تشکیل شده است، که ابتدا این زیرشاخص‌ها با استفاده از 7 متغیر هواشناسی محاسبه شد و در نهایت با قرارگیری در فرمول نهایی مقدار شاخص اقلیم توریستی برای آن ایستگاههای مورد مطالعه تعیین و مشخص گردید. لازم به ذکر است که هر کدام از زیرشاخص‌ها با توجه به میزان اهمیت و تأثیرشان بر روی توریست در فرمول نهایی وزن‌دهی شدند. جهت انجام این پژوهش از دادههای اقلیمی 10 ایستگاه سینوپتیک از دوره آماری 1995 تا 2010 استفاده شد که شامل: اطلاعات 7 عنصر یا پارامتر اقلیمی از جمله آنها میتوان به، 1- میانگیین روزانه حداکثر دمای خشک، 2- میانگین روزانهً دمای
خشک، 3- میانگین روزانهً حداقل رطوبت نسبی، 4- میانگین روزانهً رطوبت نسبی هوا، 5- میانگین روزانهً مقدار کل بارندگی، 6- میانگین روزانهً تعداد ساعات آفتابی، 7- میانگین روزانهً سرعت باد در هر ماه اشاره کرد.و در نهایت با استفاده از روش SWOT نقاط قوت و ضعف منطقه مورد مطالعه از لحاظ شرایط مناسب اکولوژیکی برای جذب گردشگر تعیین شدند.
3- 3- شاخص اقلیم آسایش گردشگری (TCI)
اقلیمگردشگری،رابطهکیفیتاقلیمیکمنطقهدرارتباطبارضایتوآسایشمسافرانوگردشگرانیکمنطقهرابررسیمیکند. دراینبینشاخصاقلیمگردشگری (TCI= tourism climate index)،عناصراقلیمیرادربرابرکیفیتتجربهتوریستیگردشگرانارزیابیمیکند. بهطورکلیاینشاخصبیانمیکندکهدریکمقطعزمانی،ترکیبعناصرمختلفاقلیمیآیابرایگردشگرانومسافرانویاحتیبومیانیکمنطقهمناسبمیباشدیانه.شاخص اقلیم آسایش گردشگری(TCI)،در سال 1985 توسط میزکوفسکی16 ابداع شده است. این شاخص ترکیبی، عناصر اقلیمی را که بیشترین ارتباط را با کیفیت تجربه توریستی برای غالب توریستها دارد، به طور سیستماتیک ارزیابی می‌کند. امتیاز این روش نسبت به سایر روش‌ها این است که این شاخص از کلیه متغیرهای مهم اقلیمی یعنی دما، رطوبت، بارش، باد و ساعات آفتابی که مجموعه شرایط حرارتی بدن انسان را کنترل می‌کنند، در ارتباط با فعالیتهای توریستی استفاده می‌کند. درصورتیکه شاخصهای دیگر، صرفاً شرایط آسایش حرارتی را مشخص مینمایند، بدون اینکه این ارزیابی درارتباط با فعالیتهای توریستی باشد. فعالیت غالب توریستی در این شاخص دیدن مناظر، چشم‌اندازها و خرید در نظر گرفته شده است. TCIمی‌توانداطلاعاتی در زمینه شرایط آب‌و‌هوای مقصد در زمان‌های مختلف سال را ارائه دهد و توریست می‌تواند زمانی را برای سفر به آنجا انتخاب کند که دارای شرایط آب‌و‌هوای بهینه، مطلوب و دلخواه وی باشد (میزکوفسکی، 1985: 222). در واقع به کمک این شاخص میتوان مناسبترین زمان سفر از نظر آسایش اقلیمی گردشگران را تعیین کرد. همچنین با محاسبه آن برای مناطق مختلف میتوان کمک شایان و قابل توجهی به گردشگران در انتخاب مقصد ارائه نمود. این شاخص همچنین برای اپراتورها و آژانسهای مسافرتی در ارائه تورهایی با برنامهریزیهای مناسب زمانی و مکانی قابل استفاده میباشد. تعیین این شاخص در یک مقصد گردشگری، مدیران بخشهای مختلف گردشگری را در تهیه برنامهریزی موفق و ارائه تسهیلات مناسب به گردشگران هدایت مینماید. از طرفی میتوان با در نظر گرفتن پیشبینیهای هواشناسی، حدود تغییرات این شاخص را برای سالهای آتی تخمین زد. در نتیجه، تغییرات احتمالی روند تقاضا مشخص میشود و امکان تدوین برنامههای مناسبتر برای توسعهً گردشگری مناطق مختلف فراهم میشود.این شاخص از بعد بیوکلیماتیک بر گردشگری مطرح می شود و دارای هفت مؤلفه میباشد(ضیائی و بختیاری،87:1388). این هفت مؤلفه شامل:
1- میانگین روزانهً حداکثر دمای خشک در هر ماه بر حسب درجهً (Tmax)
2- میانگین روزانهً دمای خشک در هر ماه بر حسب درجهً سانتیگراد (DBT)
3- میانگین روزانهً حداقل رطوبت نسبی روزانه در هر ماه بر حسب درصد (RHmin)
4- میانگین روزانهً رطوبت نسبی هوا در هر ماه بر حسب درصد (RHmean)
5- میانگین روزانهً مقدار کل بارندگی در هر ماه برحسب میلی متر(R)
6- میانگین روزانهً تعداد ساعات آفتابی در هر ماه (S)
7- میانگین روزانهً سرعت باد در هر ماه بر حسب کیلومتر بر ساعت (W)
این هفت عامل به صورت پنج مؤلفه در فورمول محاسباتی TCI،لحاظ میشود، که سه مورد از متغیرهای مدل به صورت مستقل و دو مورد دیگر به صورت ترکیبی بیوکلیماتیکی مطرح گردیده اند. این پنج مؤلفه عباتند از:
1- شاخص آسایش در بازهً زمانی روز(CID): متغیرهایی که در این مؤلفه استفاده میشوند، شامل میانگین حداکثر دمای روزانه و میانگین حداقل رطوبت نسبی روزانه میباشد. این مؤلفه شرایط آسایش گرمایی را در موقعی که حداکثر فعالیت توریستی صورت میگیرد، نشان می‌دهد و سهم آن در شاخصTCI، 40 درصد میباشد.
2- شاخص آسایش شبانه‌روزی(CIA): متغیرهایی که در این مؤلفه استفاده میشوند، شامل میانگین دمای روزانه و میانگین رطوبت نسبی روزانه میباشد. این مؤلفه، شرایط آسایش گرمایی را در کل شبانه‌روز نشان می‌دهد و سهم آن در شاخصTCI، 10 درصد میباشد.
3- بارش(P): بارش به‌طور کلی اثری منفی در تفریحات و فعالیتهای توریستی دارد. سهم این مؤلفه در شاخص TCI،20 درصد است.
4- ساعات آفتابی(S): به‌طور کلی نور خورشید اثری مثبت در فعالیتهای توریستی دارد این اثر هم از لحاظ روحی مهم است و هم از لحاظ کیفیت عکسی که توریست میگیرد تأثیر دارد. اما این عامل در اقالیم داغ اثر ناراحت‌کننده و عدم آسایش دارد و ممکن است باعث آفتاب سوختگی نیز بشود.
5- سرعت باد(W): اثر این متغیر بستگی به دمای‌هوا دارد. در اقلیم داغ به‌علت تبخیر و خنککنندگی دارای اثری مثبت میباشد، ولی در اقلیم سرد به‌علت اثر خنککنندگی باد تأثیر منفی در آسایش دمایی انسان دارد، (میزکوفسکی، 1985: 27).
آسایش حرارتی انسان تحت تأثیر 6 متغیر قرار دارد که 4 متغیر آن محیطی و 2 متغیر انسانی می‌باشند. متغیرهای محیطی شامل: درجه‌حرارت هوا، فشار بخار آب یا رطوبت نسبی، میانگین درجه‌حرارت تشعشعی و سرعت باد است و متغیرهای انسانی مقدار لباس(مقدار مقاومت حرارتی) و سطح فعالیت انسان را شامل میشود. به‌طورکلی در TCIدو متغیر درجه‌حرارت(DBT) و رطوبت نسبی(RH) مورد توجه قرار گرفته است و با سایر متغیرها مانند م
تغیری ثابت برخورد شده است. میانگین درجه‌حرارت تابشی برابر با دمای هوا در نظر گرفته میشود و مقاومت حرارتی لباس بین 6 تا 1 کلو، فرض میشود و برای دماهای سردتر لباس فصلی در نظر گرفته میشود و در پایان یک سطح فعالیت برابر با قدم زدن در فضای بیرون با سرعت 5/2-3 کیلومتر در ساعت که مناسب توریست می باشد، در نظر گرفته شده است(فرج زاده و احمدآبادی،30:1388).
3- 4- نحوه محاسبه شاخص اقلیم آسایش گردشگری
به منظور محاسبهً شاخص TCI، ابتدا آمار و اطلاعات هواشناسی مورد نیاز در برآورد شاخص، شامل میانگین روزانهً دمای خشک، میانگین روزانهً رطوبت نسبی هوا، میانگین روزانه حداکثر دمای خشک، میانگین روزانه حداقل رطوبت نسببی، میانگین روزانهً مقدار کل بارندگی، میانگین روزانه تعداد ساعات آفتابی و میانگین روزانه سرعت باد در هر ماه از سازمان هواشناسی تهیه می شود. سپس هر یک از مؤلفه های شاخص با توجه به آمار به دست آمده محاسبه میشوند و با توجه به اهمیت نسبی آن ها در شاخص آسایش، وزن‌دهی و رتبه‌بندی میشوند و مقادیر مؤلفهها به دست می آید و در نهایت در فورمول قرار می‌گیرند تا مقدار TCI به‌دست آید، (میزکوفسکی، 1985: 29).
فرمول شاخص آسایش گردشگری:
در این فرمول: CID شاخص آسایش در بازه زمانی روز، CIA شاخص آسایش شبانه روز، p مقدار بارش، S تعداد ساعات آفتابی و W سرعت باد میباشد. رتبه هر کدام از متغیرهای فوق را باید در فرمول قرار داد تا مقدار TCI به‌دست آید. روش محاسبه هر یک از مؤلفه ها برای ایستگاههای استان در فصل چهارم آمده است.
3 – 5- روشSWOT 17
سوات یکی از تکنیکهای تحلیلی روند تحولات و تشخیص وضعیت برای مقاصد تدوین اهداف و راهبردها، در برنامه ریزی راهبردی است. از آنجا که سوات فقط یک ابزار است، باید بر دانش موثق وضعیت موجود و روند تحولات متکی باشد.راهبرد چیست؟ راهبرد یک نوع تصمیم با سه ویژگی عمده زیر است:
1) آثارش در زمان پایدار است.
2) آثاری با دامنه گسترده بخشی و فضایی بجا می گذارد.
3) وقتی چرخ اجرای آن به حرکت درآمد به سختی قابل تغییر است.
به خصوص به علت ویژگی سوم و ضرورت ارزیابی انتخابها، کلید فرایند برنامه ریزی راهبردی در تولید تصمیمات بدیل راهبردی است. از قابلیت های سوات تولید تصمیمات بدیل است. نکته قابل توجه دیگر؛ به علت ویژگیهای فوق الذکر تعداد راهبردهای هر برنامه انگشت شمارند که در غیر این صورت خواص فوق را از دست می دهند. ماتریس تهدیدات، فرصت‌ها، نقاط ضعف و نقاط قوت (Threats,opportunities,Weaknesses & Strengths) یکی از ابزارهای اصلی برنامهریزی استراتژیک است که با بررسی شرایط داخلی و خارجی واحد مورد بررسی به استخراج استراتژی‌های مناسب برای آن می‌پردازد. اصولا” بررسی شرایط داخلی و خارجی اساس مطالعات برنامهریزی استراتژیک است بدین معنا که باید واحد موردبحث از داخل بررسی شده و معلوم شود که کدام ویژگیهای آن به منزله مشکلات و معضلات عمل می‌کنند و کدام ویژگی‌ها می‌توانند به عنوان مزایای رقابتی آن مورد اتکا قرار گیرند. به عبارت دیگر، نقاط قوت و ضعف واحد آشکار می‌گردد. همچنین بررسی خارجی نیز باید صورت گیرد بدین معنا که شرایط تحمیل‌شده از خارج چه مشکلاتی را برای واحد موردبحث ایجاد خواهد نمود و چه کمک‌هایی در طول زمان به آن خواهد داد. به عبارت دیگر فرصت‌ها و تهدیدها برای واحد مزبور مشخص میشود.
شکل (3-1): ماتریس SWOT و نحوه تعیین استراتژیها
سوات با استخدام دو دسته از شاخص های وضعیت موجود به تحلیل می پردازد:
1) شاخص