۲-۸٫ گردشگری درمشهد
گردشگری کنونی مشهد محصول پیامدهای فضایی ارتباط متقابل جهانبینی(باورهای مذهبی/فرهنگی) با محیط(منابع و توانهای طبیعی،سیاسی،اجتماعی،فرهنگی و…) از یک طرف با اجزا و عناصر عرضه(جاذبهها، حمل و نقل، واحدهای اقامتی/پذیرایی، خدمات و ….) و تقاضا(زائرین و گردشگران محلی، منطقهای، ملی و بینالمللی) از طرف دیگر است که در طول تاریخ خود با فراز و نشیبهای اورگانیک گونه و گاهی سازمانیافته شکل گرفته است؛ بهطوری که ساختار گردشگری آن خاص و کارکردهای آن متنوع، عامالمنفعه و مشارکت داوطلبانه، خیرخواهانه مردمی و دستههای مختلف مذهبی را بهخود جلب کرده است.(قاسمی،۱۳۹۰)
مشهد در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰با حدود ۲،۸۰۰،۰۰۰ نفر جمعیت و با وسعتی حدود ۲۹۵ کیلومتر مربع در سال ۱۳۸۸، جایگاه دومین کلانشهر کشور را بخود اختصاص داده است(شهرداری مشهد، معاونت معماری و شهرسازی،۱۳۹۰). این شهر در طول سال به ویژه در ایام خاص مدهبی، باستانی و اوقات فراغت، انبوهی از مسافران و گردشگران داخلی و خارجی را جذب می نماید.
۲-۸-۱٫ اجزاء مؤثر بر گردشگری در مشهد
باورهای مذهبی و دینی:
هرچند به گفته پژوهشگران گردشگری جاذبه های گردشگری قلب گردشگری و مهمترین عامل جذب گردشگران است، اما باید اقرار کرد در مشهد به یمن مرقد مطهر امام هشتم(ع)، زیربنایی ترین عامل تشکیل دهندهی جریان عناصر گردشگری در شهر مشهد ، باورهای مذهبی است(مولوی،۱۳۵۶ : ص۸۹-۹۴ / سجادی، ۱۳۷۶: ص۳۴).
توان های محیطی:
تنوع ناهمواری ها و مناطق ییلاقی گردشگری در پیرامون شهر(طرقبه، شاندیزو…)، آب و هوای مناسب، منابع آب جاری( سرشاخه های کشف رود) موجب غنای منابع گردشگری و تنوع کارکردهای گردشگری مشهد و منطقه شده است(ساز آب شرق ۱۳۷۵:ص ۹-۱۲).
محیط اجتماعی، فرهنگی و سیاسی:
شهر مشهد در حال حاضر به عنوان بزرگترین کلان شهر مذهبی جهان و دومین کلان شهر ایران تلقی می شود و رشد زائر همانند جمعیت و مساحت آن طی ۲۰ سال گذشته چندین برابر شده است.(شهرداری مشهد، سازمان آمار ایران،۱۳۹۰)
جاذبه های گردشگری
جدول۲-۱: جاذبه های گردشگری مشهد
انواع جادبهها | شرح |
تاریخی/ فرهنگی | بارگاه مطهرامام رضا(ع)، مقبره خواجه ربیع، گنبد خشتی، گنبد سبز، مصلای مشهد، آرامگاه و موزه نادری،آرامگاه فردوسی، هارونیه، امامزاده یحیی، خواجه مراد، خواجه اباصلت، امامزادگان یاسر و ناصر، مقبره پیر پالان دوز، خانه ملک و… |
طبیعی | چشمه گراب، کوهسنگی، پارک ملت، پارک جنگلی طرق، پارک جنگلی وکیل آباد، منطقه ی نمونه ی گردشگری بین المللی طرقبه و شاندیز،محور ابرده ،زشک، جاغرق، محور نقندر کنگ، سد چالیدره، سد طرق، چشمه جنگ و… |
انسان ساخت | بازار رضا، نمایشگاه بین المللی سپاد و سرزمین موجهای آبی و مراکز تجاری |
زیر ساختها و حمل و نقل.
زیر ساختهای گردشگری شامل آب، برق، گاز، تلفن، فاضلاب و حمل و نقل میشوند؛ اما اهمیت حمل و نقل در گردشگری به اندازهای است که به عنوان یک عنصر جداگانه قلمداد میشود(سازمان جهانی جهانگردی،۱۳۷۹:ص ۱۴-۱۵). با این حال مشهد از سایر زیرساختهای مزبور برخوردار است. همچنین از نظر حمل و نقل ، دارای امکانات هوایی(فرودگاه بینالمللی دارای مسیرهای مستقیم و غیر مستقیم با سایر فرودگاههای داخلی و خارجی)، ریلی(متصل به شبکهی ریلی کشوری) و جادههای برون شهری(دارای پایانه مسافربری، بزرگراه و … که بیشترین آمار مسافران ورودی به شهر مشهد از طریق جادهها بوده است) و درون شهری(بیش از ۲۰۰۰دستگاه اتوبوس،۷۵۰۰تاکسی و ۱۲۰۰۰تاکسی تلفنی)است.(سازمان اتوبوسرانی/تاکسیرانی مشهد۱۳۹۰)
واحدهای اقامتی/پذیرایی:
تأسیسات و امکانات اقامتی و پذیرایی میتواند نقش مؤثری را در پویایی گردشگری شهر و مناطق برعهده داشته باشد(لاو،۲۰۲،ص۱۵۷). براساس مطالعات به عمل آمده واحدهای اقامتی مشهد شامل ۱۰۰ هتل، ۲۲۸ هتل آپارتمان، ۴۷۵ مهمانپذیر، ۸۱ زائرسرا، ۲۵ پانسیون، ۲۰۴ حسینیه، ۱۱۰۴ خانههای اجارهای، ۲ کمپ و ۳۲۸ واحد پذیرایی است. به این میزان باید ۶۰۰۰ خانه زائر را که از سوی مردم معمولی در اختیار زائران قرار میگیرد هم اضافه کرد. به این ترتیب کل ظرفیت واحدهای اقامتی شامل حسینیهها و مدارس در مشهد ۲۸۰ هزار نفر شب است که از این میزان ۱۲۰ هزار عدد مربوط به تختهای واحدهای اقامتی دائم یعنی هتلها و مسافرخانههاست. توجه کنید که ۱۲۰ هزار تخت یعنی ۵۰ درصد کل ظرفیت واحدهای اقامتی در کشور. ظاهرا یک میلیون متر مربع واحد اقامتی هم در حال ساخت است. آمارها نشان میدهد ۱۰ تا ۲۰ درصد مردم در هتلها و همین میزان در سایر واحدهای اقامتی سکنی میگزینند و بقیه به خانههای شخصی و منازل اقوام خود میروند. اکثر این افراد کسانی هستند که با اتومبیل شخصی به مشهد میروند(مرکز آمار ایران). این درحالی است که ضمن چندپارچگی مدیریتی واحدهای اقامتی و پذیرایی بالا، ارتباط متقابل و سازمان دهی شده بین آنها با سایر عناصر گردشگری وجود ندارد.
دفاتر خدمات مسافرتی:
براساس آمار اطلاعات اخذ شده تا سال ۱۳۸۹، حدود دویست و چهل دفتر خدمات مسافرتی فعالیت داشته که ضمن چندپارچگی مدیریتی بین آنها(هریک ازآنها زیر نظر سازمان میراث فرهنگی، سازمان هواپیمایی کشوری؛ حج و زیارت و یا شرکت رجا می باشند) ارتباط متقابل سازمند نیز با سایر عناصر گردشگری ندارند(اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی/انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی مشهد،۱۳۸۸)
سازمان ها و اتحادیه ها
از جمله آنها می توان آستان قدس رضوی، میراث فرهنگی، شهرداری، اوقاف و امور خیریه، اتحادیه هتلداران، هتل آپارتمانداران و مهمانپذیران، رستورانداران، سازمان پایانه ها و حمل و نقل استان، راه آهن و شرکت رجاء، اداره ی کل فرودگاه های استان، سازمان هواپیمایی کشور و انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی را نام برد که ارتباط یکپارچه ای میان آنها برقرار نیست.( مطالعات میدانی قاسمی، ۱۳۸۹)